Сыбайлас жемқорлық – қоғам мен мемлекеттің дамуын тежейтін, әлеуметтік әділеттілікті бұзатын, экономикалық өсімді баяулататын қауіпті құбылыс. Қазақстан Республикасы әр кезеңде жемқорлықпен күресті ұлттық қауіпсіздіктің басты міндеттерінің бірі ретінде айқындап келді. Соңғы жылдары қабылданған «Сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-қимыл туралы» Заң, 2022–2026 жылдарға арналған Сыбайлас жемқорлыққа қарсы саясат тұжырымдамасы және бірқатар реформалар осы бағыттағы жүйелі жұмыстың құқықтық базасын қалыптастырды.
Қазақстанда жемқорлыққа қарсы іс-қимыл саласындағы негізгі құқықтық база келесі заңнамалардан тұрады: «Сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-қимыл туралы» ҚР Заңы – алдын алу, анықтау, жолын кесу, тергеу және жазалау қағидаттарын бекітеді, ҚР Қылмыстық кодексі – пара алу, пара беру, делдал болу, қызметтік өкілеттікті теріс пайдалану секілді құқықбұзушылықтар үшін жауапкершілікті белгілейді, ҚР Әкімшілік құқық бұзушылық туралы кодексі – сыбайлас жемқорлық сипатындағы әкімшілік құқық бұзушылықтар бойынша санкцияларды қамтиды, Мемлекеттік қызметшілердің Әдеп кодексі – этикалық талаптарды анықтайды.
Бұл заңнамаларды орындау – тек қылмыскерді жазалау емес, ең алдымен жемқорлық тәуекелдерін болдырмау, адалдық мәдениетін қалыптастыру және қоғамның мемлекетке сенімін нығайту. Алдын алу – жемқорлыққа қарсы саясаттың басты бағыты. Ол мынадай тетіктер арқылы жүзеге асады: құқықтық ағарту және насихат – мемлекеттік қызметшілер, бизнес қауымдастық және жастар арасында түсіндіру жұмыстарын жүргізу, мектеп пен жоғарғы оқу орындарының бағдарламаларына «Адалдық» сабақтарын енгізу, ашықтықты арттыру – мемлекеттік сатып алу, кадрлық конкурс, бюджеттік шығындар туралы ақпаратты ашық жариялау, электрондық қызметтерді енгізу – eGov, e-Licensing, «Ашық бюджет» порталдары арқылы адам факторын азайту, этикалық стандарттарды нығайту – әр органда Әдеп жөніндегі уәкілдердің жұмысын күшейту.
Заңнаманың орындалуын қадағалау үшін үш деңгейлі бақылау жүйесі қолданылады: ішкі бақылау – әр органда ішкі аудит пен комплаенс-қызметтер жұмыс істейді, сыртқы бақылау – Сыбайлас жемқорлыққа қарсы қызмет және Есеп комитеті тарапынан тексерулер, қоғамдық бақылау – ҮЕҰ, БАҚ, азаматтардың тікелей шағымдары.
Жемқорлық тәуекелдерін бағалау және оларды азайту жөнінде іс-шаралар жоспары жыл сайын бекітіледі. Жемқорлық қылмыстары үшін қатаң жауапкершілік қарастырылған: пара алу және пара беру үшін – айыппұлдан бастап ұзақ мерзімге бас бостандығынан айыруға дейін, жемқорлық жасаған тұлғаларға – өмір бойы мемлекеттік қызметте жұмыс істеуге тыйым салу, заңсыз алынған табыстарды мемлекет кірісіне тәркілеу.
Қазақстан БҰҰ-ның Сыбайлас жемқорлыққа қарсы конвенциясына қосылған, сондай-ақ OECD, GRECO ұсынымдарын енгізу бойынша жұмыс жүргізуде. Халықаралық рейтингтерде елдің көрсеткіштерін жақсарту үшін үздік тәжірибелер бейімделеді.
Соңғы жылдары сыбайлас жемқорлыққа қарсы саясатта бірқатар жаңа үрдістер байқалады.
Олар: сандық трансформация – барлық дерлік рұқсат беру және есеп беру процестерін цифрландыру, комплаенс-қызметтердің дамуы – квазимемлекеттік секторда жемқорлық тәуекелдерін ішкі басқару, салалық стратегиялар – денсаулық сақтау, білім беру, құрылыс және құқық қорғау органдары үшін жеке алдын алу жоспарларын әзірлеу, қоғамдық белсенділікті арттыру – «Адалдық алаңы», «Саналы ұрпақ» қозғалыстары арқылы азаматтардың қатысуы, жазалау емес, алдын алу басымдығы – қызметтік тексерулер, этикалық кеңестер, тәуекелдерді ерте анықтау.
ҚР сыбайлас жемқорлыққа қарсы заңнамасын орындау – бұл тек мемлекеттік органдардың міндеті емес, бүкіл қоғамның ортақ ісі. Қазіргі тенденциялар көрсеткендей, тиімді нәтиже тек алдын алу, ашықтық, технологиялық жаңғыру және азаматтық бақылау үйлескенде ғана мүмкін болады. Бұл бағыттағы жүйелі жұмыс Қазақстанның халықаралық беделін арттырып, әділ, адал және өркендеген қоғам құруға негіз болады.
Ақпарат көзі : https://www.gov.kz/memleket/entities/enbek-kyzylorda/press/news/details/1050722?lang=kk
Жауап қалдыру Жауапты болдырмау