Жаңа оқу жылының басталуы қарсаңында кадр тапшылығы, мектеп жанжалдары, білім сапасы және сезімтал білім беру саласының мәселелері қалай шешілетіні туралы облыстық білім саласында сапаны қамтамасыз ету департаментінің басшысы Орал Қаппасовпен әңгімелестік.
– Орал Қабиұлы, бұрын Сіз басқаратын ведомство “бақылау департаменті”деп аталды. Атаудың өзгеруі немен байланысты? Сіз енді басқара алмайсыз ба?
– Әрине, бақылау бізге қалды. Бірақ біздің жұмысымыздың мақсаттары мен әдістері өзгерді. Бұрын, мысалы, жоспарлы аттестаттаудан өту кезінде біз мектептерге тексеруге баратынбыз. Аттестаттау кезінде төмен нәтижелер әкімшілік жазаларға әкеп соқтырды. Мұның бәрі, сөзсіз, ұжымда стресс тудырды. Біз қазір басқаша жұмыс істеп жатырмыз. Жаза жоқ, тек профилактикалық бақылау. 2021 жылдан бастап ұсынылған өзін-өзі бағалау материалдарының негізінде профилактикалық бақылау нысанында білім беру ұйымдарын аттестаттау өткізіледі. Өзін-өзі бағалауды аттестаттауға дайындау әр ұйымға проблемаларды, кемшіліктерді, немен жұмыс істеу керектігін көруге мүмкіндік береді. Мұны сауатты, кәсіби мектеп директорлары түсінеді. Кішкене теріс қылықтар үшін жазалаудың қажеті жоқ, бұл тек кедергі келтіреді және керісінше әсер етеді: қолдар төмен түседі.
Бірақ өрескел бұзушылықтар анықталған кезде департамент, әрине, білім беруді басқару органдарымен бірлесіп шаралар қабылдайды.
– Біздің өңірде мектептердің басым бөлігі ауылдық, шағын жинақты мектептер. Олардағы білім сапасы жоғары емес екені жасырын емес. Бұл жағдайды қалай өзгертуге болады?
– Айта кету керек, бүгінде білім берудегі материалдық құрамдас бөлікке: ғимараттардың жай-күйіне, жабдықтарға, жабдықтарға, кадрлармен қамтамасыз етуге, қауіпсіз жағдайлар жасауға көп көңіл бөлінетін жағдай қалыптасуда. Шындығында, біз білім беру мазмұнымен көбірек жұмыс істеуіміз керек. Өйткені, ең бастысы – білім сапасы. Мектеп немесе колледж қабырғасынан қандай түлек шығады? Ол бәсекеге қабілетті бола ма? Әрине, мектептерді жабдықтау, жөндеу және салу маңызды және қажет, және бұл бағытта көп нәрсе жасалуда. Бірақ мұның бәрі біздің балаларымыздың білім сапасы мен тәрбиесіне қалай әсер ететінін бақылау керек.
Қазір жергілікті атқарушы органдар қалалық және ауылдық білім беру арасындағы теңсіздікті азайту үшін көп жұмыс істеуде. Айта кету керек: ауылдарда априори балаларының білімі нашар – бұл дұрыс емес. Бізде көптеген ауылдық мектептер бар, онда балалар оқуда өте жоғары нәтиже көрсетіп, конкурстардың жүлдегерлері және олимпиадалардың жеңімпаздары атанады. Бұл, мысалы, Бурабай ауданы Зеленый Бор ауылының мектеп-гимназиясы, Қорғалжын ауылы, № 1 және № 2 жалпы білім беретін мектептер, М. Зеренді ауданы Зеренді а. Ғабдуллина, Талапкер а. № 1 мектебі, Қоянды селосының № 2 мектебі, Целиноград ауданы Жалғызқұдық а. мектебі және т. б.
Мұның бәрі әдістемелік жұмыстың қаншалықты нақты құрылғанына және оқу орнының мектептегі бақылауына байланысты. Мысалы, мен әріптесімнің сабағына қатыстым – тәжірибе, білім тұрғысынан талдау жасап, немен жұмыс істеу керектігін көрсетуім керек. Жасыратыны жоқ, бұл көбінесе шоу үшін жасалады. Мектепішілік бақылау бар сияқты, бірақ кері байланыс жоқ, қателер жойылмайды. Бұл біздің күнделікті өміріміздегідей: егер Мен үйге келіп, қандай да бір мәселені көрсем, бірақ оны бірден жоймасам, бұл міндетті түрде нашарлауға әкеледі.
– Сіз жоғары балл жинаған мектептер туралы айттыңыз. Бірақ олар маңызды емес адамдар да бар. Аймақтағы бірнеше мектеп мүлдем аттестаттаудан өткен жоқ. Бұл мәселе қалай шешіледі?
– Түсіндіремін: барлық мектептер бес жылда бір рет аттестаттаудан өтеді. Биыл цикл дәл аяқталады. Егер мектеп аттестаттаудан өтпесе, аттестаттау комиссиясы әдістемелік ұсынымдар береді және жою мерзімдері белгіленеді. Бірақ егер сертификаттау екінші рет өтпесе-бұл жүйелі жұмыс жоқ екенін және бұл ұйым барған кезде профилактикалық бақылауға алынатынын көрсетеді. Бізде мұндай мектептер аз, егер өткен жылы 11 болса, қазір үшеуі ғана. Әрине, олардың барлығы аз жинақталған: мұғалімдердің жетіспеушілігі бар, ғимараттар ескі, көбінесе мұндай мектептер санитарлық қызметтің немесе ТЖ органдарының қорытындысын ала алмайды. Бірақ бұл мектеп директорын жауапкершіліктен босатпайды, ол жергілікті әкімдікпен бірлесіп бұзушылықтарды жою үшін жұмыс істеуі керек.
Жақында біз үлкен талдау жасадық, білім берудің жоғары стандарттарына жететін және бізді артқа тартатын мектептерді анықтадық. Бұл көрсеткіштердің тұтас кешені: білім сапасы, кадрлар, Инфрақұрылым, заманауи технологиялар. Мұнда, әрине, мұғалімдердің шеберлік деңгейі өте маңызды. Өйткені, мықты мұғалім қолында бір бормен білім бере алады.
Бүгін, өкінішке орай, мұғалімдердің санатты көтеруге деген ұмтылысы жоқ екенін жиі көреміз. Әрине, бұл олардың құқығы, бірақ сіз дамуыңыз керек…
– Неге? Олардың ынталандыруы жоқ па?
– Ынталандырулар өте көп. Жалақыны көтеру түріндегі материалдық құндылықтардан басқа, моральдық-бұл әріптестерді тану және құрметтеу, ведомстволық наградалар. Егер оқушы халықаралық олимпиадаларда жетістікке жетсе, оның мұғаліміне қомақты төлемдер төленеді.
Менің ойымша, мұғалім үш жылда бір рет сертификаттаудан өтуі керек. Константин Ушинский былай деп жазды:”Мұғалім оқуды тоқтатса, ол оқығанға дейін өмір сүреді – онда мұғалім жоқ болады”.
Сондықтан, қазір біз мұғалімдерге, әсіресе “С” санатындағы мектептерде – мақсатты мектептерде жағдай жасауға тырысамыз. Егер мұғалім әлсіз болса, ол балаға ештеңе үйретпейді. Қазір, өкінішке орай, бізде өз пәні бойынша тестілеуден өте алмайтын тәрбиешілер бар.
– Мұндай педагогтардың қанша пайызы?
– Мен дауыс бергім келмейді, бірақ мен жеткілікті үлкен деп айта аламын. Бұл мұғалімдерді ҰБТ-ға дайындайтын жоғары оқу орындарына да сұрақтар бар, бірақ қазір біздің міндетіміз – жақсы педагогтарды даярлау, ол үшін оларды біліктілікті арттыру курстарына жіберу. Әрине, ешкім бірден нәтиже күтпейді. Бірақ егер жақсарту динамикасы болса, онда біз дұрыс бағытта жұмыс істейміз.
Екінші мәселе – менеджмент. Мектепті кім басқарады? Кәсіби маман тіпті ауыл мектебінде жақсы ұжым құра алады, жинай алады, жұмыс атмосферасын құра алады және білім сапасын қамтамасыз ете алады.
– Отырыстардың бірінде сөз сөйлей отырып, білім беру ұйымдарының көптеген әдіскерлері бізде санатсыз жұмыс істейтінін айттыңыз…
Әдіскер-басқа тәрбиешілерге сабақ беруі керек адам. Әрине, ол үшін өзі жоғары деңгейлі кәсіпқой болуы керек. Білім беру жүйесі дұрыс бағытта дамып келеді деп санаймын. Ең бастысы-жүйелілік және міндетті бақылау.
– Өңірде педагог кадрлардың тапшылығы проблемасы бар екені жасырын емес. Тіпті қалалық мектептерде де сұйықтық бар…
– Иә, мәселе бар, тек бізде ғана емес, барлық өңірлерде. Оның үстіне, ол жақын арада ешқайда кетпейді. Бірақ бұл бір түнде шешілетін мәселе емес. Бұл процесс. Қараңыз: жыл сайын жаңа мектептер салынуда, елде халық саны өсуде. Балалар көбейіп келеді, демек, сізге көбірек мұғалімдер қажет. Осы жылдар ішінде қажеттілік тек артады. Мысалы, астаналық аймақтарды алайық: халық саны өседі деп болжанған, бірақ ешкім өсім сандарын дәл болжай алмады. Сонымен қатар, тәжірибелі мұғалімдер қартайып, кетеді, ал жас, күшті болса да, сауатты, бірақ әрқашан қиындықтарға дайын емес. Көбісі жеңілірек жұмыс табуға тырысады. Сонымен қатар, егер бұрын мұғалімдер бір – бірін алмастыра алса, бүгінде бұл мүлдем басқа деңгей. Мұғалім тек дипломында көрсетілген пән бойынша жұмыс істей алады. Сондықтан кейде ауылдық жерлерде пәндер жетіспейді.
Кез-келген жүйеде проблемалар әрқашан болады. Бірақ ең бастысы-олар бақылауда және шешілген. Білім Министрлігі әзірлеген педагогтарды даярлау жоспары бар, ол орындалады. Мәселе біртіндеп жабылып жатыр деп айта аламын. Жоғары оқу орындарында көптеген педагогтар оқиды, қазір педагогикалық мамандықтарға қатаң іріктеу жүргізілуде. Сонымен қатар студенттердің лайықты стипендиялары мен мұғалімдердің жалақысы…
– Жақында бәріміз көптеген жанжалдарды көреміз: мұғалімдерді балалармен қорлау немесе керісінше, мектеп оқушылары мен тіпті мұғалімдер арасындағы төбелес. Сіздің департаментіңіз бұған қалай қарайды және мұғалімдердің құқықтары қалай қорғалады?
– Біз азаматтардың өтініштері бойынша тексерулер жүргіземіз, педагогтардың құқықтарын қорғау үшін жұмыс істейміз. Мысалы, “Педагог мәртебесі туралы” ҚР Заңы мұғалімдерді сенбіліктер мен жөндеулерге тартуға, олардан тауарлар мен қызметтерге ақша жинауға тыйым салады. Жыл сайын мұндай фактілер аз. Ата-аналар бізге шағымдармен жүгінеді-мысалы, егер бала дене шынықтырудан жарақат алса. Тәртіпті бұзу, педагогтардың құқықтарын бұзу жағдайларын қарастырамыз.
Әрбір білім беру ұйымында педагогикалық этика бойынша кеңестер құрылды, олардың негізгі міндеті-педагогикалық әдептің бұзылуына мониторинг жүргізу, алдын алу және алдын алу. Сондай-ақ департамент жанынан Педагогикалық әдеп жөніндегі кеңес құрылды, онда облыс педагогтары өз құқықтарын қорғау үшін жүгінеді.
Құқық қорғау органдары да елеулі бұзушылықтар туралы материалдарды қарайды, тексерулер жүргізуге қойылатын талаптарды бізге прокуратура жібере алады. Әсіресе, егер құқық бұзушылықты жасыру фактісі болса, мысалы, мектеп басшылығы төбелес фактісін немесе басқа оқиғаны “жабуға” тырысқанда…
– Мұндай фактілерді қалай азайтуға болады?
– Менің ойымша, біз мектептерімізде, бақшаларымызда және колледждерімізде кездейсоқ адамдардың болмауын қамтамасыз етуге тырысуымыз керек. Мұғалім мамандық бойынша жұмыс істеуі керек. Сонда біздің балалар міндетті түрде ғалымдар, жазушылар емес, бас әріппен жазылған адамдар болып өседі…
Владислав Кокорина сөйлесті.
Ақпарат көзі : https://www.gov.kz/memleket/entities/control-aqmola/press/news/details/1054637?lang=kk
Жауап қалдыру